اصول استفاده از هیدروژن پروکساید در پرورش ماهی

اصول استفاده از هیدروژن پروکساید در پرورش ماهی

دکتر هومن تیموری کارشناس علمی بخش آبزیان شرکت داروسازی رویان دارو

مقدمه:

ترکیبات هیدروژن پروکساید یکی از ضدعفونی کننده های معمول در پاکسازی زخم در انسان و دام به شمار می رود. این ماده همچنین در آبزی پروری بصورت (حمام) بر روی بسیاری از عوامل بیماری زا، نظیر : انگل های خارجی، باکتری و قارچ در گونه های مختلف و در مراحل مختلف زندگی بطور موثری عمل می کند. سازمان FDA آمریکا نیز با تایید هیدروژن پروکساید در آبزی پروری، علاقه وافری به استفاده از آن را در آبزی پروران ایجاد نموده است.

هیدروژن پروکساید چیست؟

H2O2 یک ترکیب شیمیایی بسیار فعال، قوی، اکسیدکننده و سفیدکننده است که عامل خورندگی نیز در غلظت های بالا به خصوصیت آن افزوده می شود. به دلیل خصوصیات ذکر شده پراکسیدهیدروژن مصارف پزشکی و غیر پزشکی بسیاری دارد. چون به هنگام افزوده شدن به آب سریعا تجزیه و تولید اکسیژن و هیدروژن می نماید، هیدروژن پروکساید برای محیط زیست ایمن در نظر گرفته می شود. محصول مورد تائید FDA با 49.5% ماده فعال اکنون در دسترس شما آبزی پروران عزیز می باشد.

هیدروژن پروکساید چقدر در آب پایدار است؟

عناصر مختلف، آنزیم ها و برخی ترکیبات همچنین نور، دما و pH بالا که موجب تسریع تجزیه هیدروژن پروکساید می شود، لذا بسیار مهم است درک صحیحی از پایداری این محصول داشته باشیم. استفاده بیش از حد از این محصول و نیز قرار گرفتن بیش از حد در معرض آن موجب مسمومیت و مرگ می گردد.

در دمای 15 و 20 درجه سلسیوس؛ غلظت 10 و 100 میلی گرم در لیتر هیدروژن پروکساید در سیستم های پرورشی و در حضور سیستم های هوادهی و مواد آلی قابل اندازه گیری نخواهد بود. (به سرعت تجزیه می شود) اما در سیستم های ساکن بدون هوادهی و مواد آلی غلظت در روز 6 به نصف کاهش و در روز 10 کاملا خنثی می گردد. در تحقیق دیگر در استخرهای خاکی غلظت هیدروژن پروکساید از 6/13 و 46/6 به غلظت 1-2 میلی گرم در لیتر پس از 24 ساعت رسید. به نظر می رسد هیدروژن پروکساید در حضور مواد آلی و هوادهی به سرعت تجزیه می شود، با اینحال غلظت اولیه و حساسیت گونه ای، سمیت در آبزی را تعیین می نماید.

آیا استفاده از هیدروژن پروکساید در آبزی پروری مجاز است؟

هیدروژن پروکساید برای مقابله با موارد ذیل توسط FDA تائید گردیده است:

تیمار تخم ماهیان پرورشی آب شیرین بر علیه قارچ ساپرولگنیا که بطور معمول و به وفور در آب های شیرین مشاهده می شود.
درمان بیماری های با کتریایی آبشش ماهیان پرورشی (قزل آلا) نظیر Flavobacterium branchiophilum
درمان بیماری های باکتریایی خارجی ایجاد شده توسط Flavobacterium columnare

سازمان FDA اعلام نموده است که استفاده از اشکال مختلف هیدروژن پروکساید که به مصرف انسانی می رسند، بدون هیچ مشکل خاصی برای ماهی مورد تائید است.

میزان مصرف تائید شده برای هیدروژن پروکساید چقدر است؟

به منظور ایمنی ، و همچنین تایید کارآیی هیدروژن پروکساید بایستی آزمایش بر روی تعداد کمی از ماهیان آزمایش انجام شود. با اینحال خلاصه ای از دز تائید شده توسط FDA در جدول 1 آمده است.

چگونه حجم هیدروژن پروکساید را برای سیستم پرورشی محاسبه کنیم؟

برای این منظور از فرمول ذیل استفاده می کنیم. یادآوری می شود این فرمول برای هیدروژن پروکساید با 49/5 درصد ماده موثره بیان گردیده و برای سایر محصولات بایستی از دامپزشک و مسئول فنی مجموعه خود کمک بخواهید.

نکته: در هر لیتر از محصول فیش پروکساید 594000 میلی گرم هیدروژن پروکساید وجود دارد.

بعنوان مثال اگر شما نیاز دارید که برای ضدعفونی استخر خود از غلظت 50 میلی گرم در لیتر (p.p.m) استفاده نمایید. و ابعاد استخر شما 30*3 و به عمق 60 سانتی متر می باشد ( 54 متر مکعب یا 54000 لیتر ). پس:

تقریبا به چهار و نیم لیتر از فیش پروکساید برای ضدعفونی استخر خود با حجم 54 مترمکعب و غلظت ppm 50 در سیستم حمام به مدت یک ساعت نیاز دارید. برای محاسبه دقیق سیستم های با جریان آب دایر از دامپزشک یا متخصص سلامت آبزی مرکز خود کمک بگیرید.

جدول 1: دز مورد تائید سازمان FDA برای فیش پروکساید %49.5 ( 49.5% هیدروژن پروکساید )

دوره استفاده	مدت زمان درمان	بازه دٌز	ارگانیزم های بیماری زا	گونه ماهی / مرحله زندگی
روزی یکبار تا تفریخ تخم	15 دقیقه	500-1000 میلی گرم در لیتر	قارچ ساپرولگنیا¹	تخم تمامی ماهیان پرورشی سردابی آب شیرین
روزی یکبار تا تفریخ تخم	15 دقیقه	750-1000 میلی گرم در لیتر	قارچ ساپرولگنیا¹	تخم تمامی ماهیان پرورشی گرمابی آب شیرین
یک روز در میان برای حداقل 3 روز	30 دقیقه	100میلی گرم در لیتر بصورت حمام یا جریان آب دایر	بیماری باکتریایی آبشش²	آزادماهیان پرورشی آب شیرین
یک روز در میان برای حداقل 3 روز	60 دقیقه	50-100 میلی گرم در لیتر بصورت حمام یا جریان آب دایر	بیماری باکتریایی آبشش²	آزادماهیان پرورشی آب شیرین
یک روز در میان برای حداقل 3 روز	60 دقیقه	50-75 میلی گرم در لیتر بصورت حمام یا جریان آب دایر	بیماری دهان پنبه ای (کلومناریس)³	ماهیان پرورشی سردابی آب شیرین در مرحله فینگرلینگ و بالغ
یک روز در میان برای حداقل 3 روز	60 دقیقه	50 میلی گرم در لیتر بصورت حمام یا جریان آب دایر	بیماری دهان پنبه ای (کلومناریس)³	ماهیان پرورشی سردابی آب شیرین در مرحله لاروی
یک روز در میان برای حداقل 3 روز	60 دقیقه	50-75 میلی گرم در لیتر بصورت حمام یا جریان آب دایر	بیماری دهان پنبه ای (کلومناریس)³	گربه ماهی کانالی در مرحله فینگرلینگ و بالغ
یک روز در میان برای حداقل 3 روز	60 دقیقه	50 میلی گرم در لیتر بصورت حمام یا جریان آب دایر	بیماری دهان پنبه ای (کلومناریس)³	گربه ماهی کانالی در مرحله لاروی

Saprolegnia
Flavobacterium branchiophilum
Flavobacterium columnar

جدول 2: دز استفاده‌های آزمایشی و تأیید نشده که در گونه‌های ماهیان خوراکی توسط محققین برای درمان برخی بیماری ها ثبت شده است

رفرانس	دوره استفاده	مدت زمان درمان	بازه دٌز	ارگانیزم های بیماری زا	گونه ماهی / مرحله زندگی
Rach et al. 2000	یک مرتبه	30 دقیقه	170 تا 560 میلی گرم در لیتر بصورت حمام	انگل مژه دار چسبنده Ambiphrya و انگل تک میزبانه Gyrodactylus	قزل آلای رنگین کمان – بچه ماهی
MontgomeryBrock et al. 2001	یک مرتبه	30 دقیقه	75 تا 100 میلی گرم در لیتر بصورت حمام	دینوفلاژله Amyloodinium	راشگو اقیانوس آرام– بچه ماهی
MontgomeryBrock et al. 2001	دو درمان، به فاصله شش روز	30 دقیقه	75 میلی گرم در لیتر بصورت جریان آب دایر	دینوفلاژله Amyloodinium	راشگو اقیانوس آرام– بچه ماهی
Crosbie and Munday 1999	یک مرتبه	60 دقیقه	250 تا 500 میلی گرم در لیتر بصورت حمام	انگل مژه دار Uronema	بدون میزبان ماهی
Mansell et al. 2005	یک مرتبه	10 دقیقه	300 میلی گرم در لیتر بصورت حمام	انگل تک میربانه Zeuxapta seriolae	ماهی دم زرد
Avendano-Herrera et al. 2006	یک مرتبه	30 دقیقه	30 تا 240 میلی گرم بصورت جریان آب دایر	باکتری Tenacibaculum maritimum	بدون میزبان ماهی